معیار وزن
در زمانهای قدیم دادوستدها و مبادله گندم و جو و خرما و غیره از پیمانهها استفاده میکردند و چون به تجربه دریافته بودند که وزن مخصوص بعضی از غلات به یکدیگر نزدیک میباشد، لذا وزن پیمانهها تقریباً با هم مساوی میباشند. در نتیجه واحدهای زیر «مد»، «سق»، «ویبه» و «اردب» هر یک نام پیمانهای بوده و ظرفی به گنجایش معین به همین نام وجود داشته است که برای اندازه گیری غلات مورد استفاده قرار میگرفت و در اثر مرور زمان این پیمانهها که «مکیال» هم نامیده میشدند به صورت واحد وزن در آمدند. با این حال برخی از این واحدها هنوز معنی پیمانگی خود را در قبال معنی وزن از دست نداده و به همان نام مورد استفاده قرار میگیرند.
دسته دیگری از مقیاسها هستند که از ابتدا برای تعیین وزن بهکار میرفت و مسلماً این دسته دارای مأخذ دقیقتر و ثابتتری میباشند. مانند «درهم»، «مثقال»، «نوات»، «قنطار» و غیره که البته این واحدها بعضی در زمان حکومت اسلامی و پارهای هم در میان اعراب اولیه معمول بوده است؛ بهخصوص آنکه برخی از فروع احکام اسلامی بر پایه آنها مقرر شده است و در اثر نفوذ اسلام در کشورهای مختلف در میان سایر ملل نیز متداول گردیده است. برخی از آنها به این شرح است:
مثقال: مثقال واحد اصلی مقیاس وزن بوده و معنی لغوی آن ابزار اندازهگرفتن ثقل میباشد. لازم به یادآوری است که بعد از اسلام در کشورهای عرب دو نوع مثقال رواج داشته، یکی مثقال عربی که وزن آن از روی دینار روس که در آنجا وسیلة دادوستد بوده تعیین گردیده و دیگری مثقال بغدادی که همان مثقال ایرانی است که در ایران هم شناخته شده است و از مثقال عربی بزرگتر میباشد. مثقال صیرفی که هم اکنون در ایران متداول است وزنش بر حسب سیستم متریک برابر با 948/4 گرم بوده که در مقایسه با وزن مثقال در زمان حال قدری بیشتر میباشد.
درهم: این واحد را چنان که گویند یونانی است و از ایران به عربستان رفته و در کتب فارسی هم گاهی به درهم سنگ نقل گردیده است. در نوشتههای مورخان اسلامی درهم را به 22 قیراط یک حبه کم تقسیم میکردند. و قیراط قبل از اسلام برایر یک/بیست و دوم مثقال بوده است. و مثقال صیروفی برابر 72 حبه میباشد.
حبه: این واحد را در اجزاء مثقال و درهم هر دو استعمال میکردند. حبه برابر یک/ هفتاد و دو مثقال صیروفی بوده و وزن حبه در درهم یک/ سی و شش، یک درهم به حساب میآمد. وزن حبة درهم سنگ برابر 4/118 میلی گرم بوده است.
کیلج: این کلمه را اعراب کیالج مینامند. کیلج پیمانهای بوده که وزن آن برابر شصت درهم و بر مأخذ درهم سنگ(265/4)گرم معادل 9/255 گرم میباشد.
واحد سطح
بطور کلی کلیه واحدهای اندازهگیری سطح که در کتب اسلامی آمده است، تماماً از ایرانیان و قبطیهای عراق گرفته شده است و این مقیاسها اکثراً با نام اصلی خود متداول گشته است ولی در اثر مرور زمان و همچنین در مواردی جهت آسان شدن تلفظ به لهجه عربی ، مختصر تغییری در آن داده شده است. واحد اندازهگیری سطح در عصر حکومت اسلامی جریب بود و واحدهای کوچکتر و بزرگتر بر اساس آن محاسبه میگردید:
جریب: در عصر ساسانی گریب تلفظ میشد و واحدی بوده است که ایرانیان آن را از آرامیهای عراق گرفته بودند. و در زمان ساسانیان برای اندازهگیری زمینهای زراعتی بهکار میرفت. مقدار جریب در زمان ساسانی برابر 2400 متر مربع امده است.
قفیز: قفیزی که واحد سطح بوده غیر از قفیزی است که در پیمانه بهکار میرفت. قفیز واحد سطح یک/ دهم جریب بوده است. یعنی سیصد و شصت ذراع و عرض ان یک قصبه یا شش ذراع بوده است. بنابر این مقدار قفیز سطح برابر 360 ذراع حساب میشد.
عشیر: یکی دیگر از واحدهای اندازهگیری سطح عشیر بوده که برابر یک/دهم قفیز بهحساب میآمد. این مقیاس به صورت مربعی بوده که هر ضلع آن یک قصبه (6 ذراع) بوده است.
کتاب از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول واحدهای محلی وزن بر حسب کیلوگرم که صفحات 1 تا 184 را تشکیل میدهد و شامل جداولی با عنوان: شهرستان، بخش، دهستان، نام واحد محلی و میزان برابری(کیلو) است و بخش دوم واحدهای محلی برای سنجش سطح بر حسب هکتار که از صفحه 185 تا412 ادامه مییابد و شامل جداولی با عنوان: شهرستان، بخش، دهستان، نام واحد محلی و میزان برابری(هکتار) است.
از آنجا که معمولاً مردمشناسان، دانشجویان انسانشناسی و جامعهشناسی و محققین فرهنگمردم، در تحقیقات میدانی خود و یا در نوشتن تکنگاریهای محلی بخشی از بررسیهای خود را به جمعآوری میزان و واحدهای محلی و برابری آن با میزانهای عمومی قرار میدهند؛ کتاب حاضر در این خصوص میتواند مورد استفاده این محققین واقع شود.
- - , .
.
مه رضا...
ما را در سایت مه رضا دنبال می کنید
برچسب : نویسنده : کاوه محمدزادگان mahreza بازدید : 136 تاريخ : پنجشنبه 24 تير 1395 ساعت: 3:56